Μετά από δεκαετίες δυτικής κυριαρχίας, οι BRICS+ συγκροτούν σταθερά τη δική τους διαστημική αρχιτεκτονική — συνδυάζοντας τις τεχνικές δυνατότητες της Κίνας, της Ρωσίας και της Ινδίας με τις φιλοδοξίες των αναδυόμενων μελών από τον Παγκόσμιο Νότο. Κοινά προγράμματα, από δορυφορικούς αστερισμούς έως τροχιακούς σταθμούς και σεληνιακές αποστολές, διαμορφώνουν ένα αυτόνομο διαστημικό οικοσύστημα που υποστηρίζεται από κοινές υποδομές και αυξανόμενη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα. Παράλληλα, το μπλοκ προωθεί εναλλακτικές αρχές διακυβέρνησης που εστιάζουν στη συμπερίληψη και την ειρηνική χρήση της τροχιάς, τοποθετώντας τον εαυτό του απέναντι στη στρατιωτικοποίηση του διαστήματος από το ΝΑΤΟ. Συνολικά, αυτές οι δυναμικές δείχνουν την ανάδυση μιας νέας διαστημικής τάξης, όπου η αστροπολιτική αντανακλά το ευρύτερο πολυπολικό σύστημα που διαμορφώνεται στη Γη.
Τα τελευταία χρόνια, το διάστημα έχει εδραιωθεί ως μια αόρατη αλλά κρίσιμη υποδομή για την παγκόσμια οικονομία και τη διακυβέρνηση. Σε αντίθεση με τη διαστημική κούρσα του Ψυχρού Πολέμου, η οποία κυριαρχούνταν κυρίως από συμβολισμούς και ιδεολογικούς ανταγωνισμούς, η σημερινή φάση καθοδηγείται από απτές εφαρμογές που τροφοδοτούν την οικονομική ανάπτυξη, την τεχνολογική καινοτομία και την ανθεκτικότητα των σύγχρονων κοινωνιών. Οι πιο πρόσφατες εκτιμήσεις δείχνουν ότι ο τομέας, με αξία περίπου 630 δισ. λιρών το 2023, θα μπορούσε σχεδόν να τριπλασιαστεί έως το 2035 [1], με ρυθμούς ανάπτυξης σημαντικά υψηλότερους από τον παγκόσμιο μέσο όρο του ΑΕΠ. 
Σε αυτό το πλαίσιο, οι χώρες BRICS+, συνδυάζοντας την καθιερωμένη τεχνογνωσία στον τομέα (Κίνα [2], Ινδία [3] και Ρωσία) με τα νέα μέλη Αίγυπτο, Αιθιοπία, Ιράν, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και, πιο πρόσφατα, την Ινδονησία, αναδεικνύονται σε βασικούς παίκτες στον χώρο των «διαστημικά ενεργών» [4] κρατών. Η διεύρυνση όχι μόνο αυξάνει το εύρος των πόρων και διαφοροποιεί τις τεχνικές δυνατότητες, αλλά ενισχύει και το δυναμικό δημιουργίας ενός εναλλακτικού πόλου στην παγκόσμια διαστημική διακυβέρνηση. Παρά την ετερογένεια των εθνικών συμφερόντων, η ομάδα μπορεί να αναπτύξει μορφές συνεργασίας που μειώνουν τις ασυμμετρίες, αυξάνουν την τεχνολογική αυτονομία και εδραιώνουν την ταυτότητα του Παγκόσμιου Νότου στο διάστημα.
Η εξέλιξη της διαστημικής συνεργασίας των BRICS+
Η διαστημική συνεργασία μεταξύ των χωρών BRICS+ αναπτύχθηκε σταδιακά, εξελισσόμενη από διμερείς πρωτοβουλίες σε ένα ολοένα και πιο δομημένο θεσμικό πλαίσιο. Τα πρώτα μεγάλα προγράμματα εμφανίστηκαν τη δεκαετία του 1980 και του 1990, όπως το πρόγραμμα CBERS μεταξύ Κίνας και Βραζιλίας (1988) [5] — ένα από τα μακροβιότερα [6] συστήματα παρατήρησης της Γης στον Παγκόσμιο Νότο — καθώς και η ρωσοϊνδική συνεργασία στους τομείς της δορυφορικής πλοήγησης και των επανδρωμένων προγραμμάτων [7]. Ωστόσο, επρόκειτο για αποσπασματικές εμπειρίες, χωρίς κοινό συντονισμό.
Το πρώτο μεγάλο σημείο καμπής ήρθε το 2015, όταν η κοινή δήλωση στην COPUOS [8] και η Σύνοδος της Ουφά ενέταξαν επίσημα το διάστημα στις προτεραιότητες της εταιρικής σχέσης. Τότε, τα μέλη δεσμεύτηκαν να προωθήσουν την ειρηνική χρήση της τροχιάς και να αποτρέψουν τη στρατιωτικοποίηση του διαστήματος, ενώ ταυτόχρονα προσδιόρισαν τους πρώτους τομείς κοινής συνεργασίας [9].
Το ποιοτικό άλμα ήρθε το 2021 με τη δημιουργία του Αστερισμού Παρατήρησης της Γης των BRICS, βασισμένου στην ενοποίηση εθνικών δορυφόρων και τη συστηματική ανταλλαγή δεδομένων [10]. Την επόμενη χρονιά, η ίδρυση της Κοινής Επιτροπής Διαστημικής Συνεργασίας έδωσε μόνιμο χαρακτήρα σε αυτό το εργαλείο, προωθώντας συντονισμένες εκστρατείες και την υιοθέτηση κοινών προτύπων [11]. Τέλος, η πολύ πρόσφατη Σύνοδος του Ρίο το 2025 σηματοδότησε την είσοδο της συνεργασίας σε μια πλήρως πολιτικο-θεσμική φάση, με τη δημιουργία του Διαστημικού Συμβουλίου των BRICS [12]. Η Διακήρυξη που υιοθετήθηκε στη συνάντηση επανεπιβεβαίωσε τον στόχο της συμπεριληπτικής και βιώσιμης συνεργασίας, με σκοπό τη μείωση των ανισοτήτων [13] στις διαστημικές δυνατότητες και την αξιοποίηση των τεχνολογικών διαφορών ως παράγοντα κοινής καινοτομίας [14].
Μέσα σε λίγο περισσότερο από μία δεκαετία, η διαστημική συνεργασία των BRICS+ έχει μεταβεί από διμερείς πρωτοβουλίες σε μια θεσμική αρχιτεκτονική ικανή να προτείνει εναλλακτικά μοντέλα διακυβέρνησης, προβάλλοντας στο διάστημα το πολυπολικό όραμα που επιδιώκεται στη Γη.
Προς μια εξωγήινη πολυπολικότητα: ο διευρυνόμενος ρόλος των BRICS+
Η εξέλιξη της διαστημικής συνεργασίας μεταξύ των χωρών BRICS+ αναμένεται να ενταθεί τα επόμενα χρόνια, αντανακλώντας τόσο τις τεχνολογικές και οικονομικές ανάγκες των επιμέρους κρατών όσο και τον πολιτικό στόχο οικοδόμησης μιας πολυπολικής διεθνούς τάξης. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό δεν είναι μόνο το ύψος των επενδυόμενων πόρων, αλλά και η ικανότητα της ομάδας να μεταφράσει το οικονομικό [15] και δημογραφικό της βάρος [16] — το οποίο ήδη υπερβαίνει εκείνο της G7 — σε απτή επιρροή πάνω στο μέλλον της διαστημικής διακυβέρνησης.
Η Κίνα αποτελεί τον βασικό κινητήριο μοχλό αυτής της εξέλιξης. Ο διαστημικός σταθμός Tiangong, ο οποίος βρίσκεται σε τροχιά από το 2021, σχεδιάστηκε ως μια μακροπρόθεσμη αρθρωτή πλατφόρμα και ήδη φιλοξενεί πειράματα στους τομείς της βιολογίας, της ιατρικής και της επιστήμης υλικών, τα οποία τα τελευταία χρόνια έχουν συχνά πραγματοποιηθεί με τη συμμετοχή χωρών από διαφορετικές περιοχές του πλανήτη [17].
Από την πλευρά της, η Ρωσία, πέρα από την πρόσφατη ανακοίνωση δεκαετούς σχεδίου ανάπτυξης του διαστημικού τομέα ύψους περίπου 60 δισ. δολαρίων [18], σκοπεύει να εκτοξεύσει τον Ρωσικό Τροχιακό Σταθμό (ROS) έως το 2033 [19], με αυτόνομα συστήματα υποστήριξης ζωής και δυνατότητες πρόσδεσης για οχήματα νέας γενιάς [20]. Η μελλοντική ταυτόχρονη παρουσία του Tiangong και του ROS θα μπορούσε να ανοίξει νέα σενάρια, διαμορφώνοντας ένα πραγματικό «τροχιακό σύστημα BRICS» [21], ικανό να ανταγωνιστεί, σε επίπεδο προβολής και τεχνολογικής ικανότητας, τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS), ο οποίος πρόκειται να αποσυρθεί από την ενεργό χρήση μέσα στα επόμενα χρόνια [22].
Πέρα από τους τροχιακούς σταθμούς, οι χώρες BRICS+ εδραιώνουν τη συνεργασία τους και στους δορυφορικούς αστερισμούς. Η συμφωνία του 2021 για τον Δορυφορικό Αστερισμό Τηλεπισκόπησης των BRICS επέτρεψε την ενοποίηση των υφιστάμενων πλατφορμών των μελών, δημιουργώντας ένα παγκόσμιο δίκτυο παρατήρησης της Γης. Επιπλέον, η επέκταση του αστερισμού με δορυφόρους από χώρες που είναι ιδιαίτερα δραστήριες στον διαστημικό τομέα, όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα [23], το Ιράν [24] και η Αίγυπτος [25], θα αύξανε τη συχνότητα επανεπισκέψεων και την ανάλυση των δεδομένων [26]. Αυτό θα είχε άμεσες επιπτώσεις στη διαχείριση φυσικών πόρων, την παρακολούθηση της κλιματικής αλλαγής και την επισιτιστική ασφάλεια. Παράλληλα, θα ενίσχυε την αυτονομία της ομάδας σε στρατηγικούς τομείς όπως η θαλάσσια επιτήρηση και η πρόληψη φυσικών καταστροφών, μειώνοντας την εξάρτηση από δυτικούς αστερισμούς όπως το Copernicus ή το Landsat.
Παράλληλα με τις δορυφορικές δυνατότητες, οι υποδομές εκτόξευσης αναδεικνύονται σε θεμέλιο λίθο του διαστημικού οράματος του BRICS+. Η ομάδα χωρών διαθέτει σήμερα εννέα διαστημικά λιμάνια τροχιακών εκτοξεύσεων, συμπεριλαμβανομένου ενός στη Βραζιλία (Alcântara), ενός στην Ινδία (Sriharikota), τεσσάρων στην Κίνα (Xichang, Taiyuan, Jiuquan και Wenchang) και τριών στη Ρωσία (Baikonur [27], Vostochny και Plesetsk), τα οποία ήδη προσφέρουν ένα ευρύ φάσμα επιλογών εκτόξευσης σε διαφορετικά γεωγραφικά πλάτη [28].
Επιπλέον, η πρόταση κατασκευής διαστημικών λιμανιών στην Ινδονησία [29] και στην Αφρική [30] θα επέτρεπε στην ομάδα να συγκροτήσει ένα ακόμη πιο ανθεκτικό δίκτυο, λιγότερο εκτεθειμένο σε πολιτικές πιέσεις ή λογιστικές διαταραχές. Αυτή η υποδομή ενισχύεται περαιτέρω από τη διαθεσιμότητα φυσικών πόρων. Οι σπάνιες γαίες και άλλα κρίσιμα υλικά είναι απαραίτητα για δορυφόρους, συστήματα πρόωσης και προηγμένες τεχνολογίες [31]. Οι χώρες BRICS+ διαθέτουν σημαντικά εγχώρια κοιτάσματα [32], γεγονός που τις τοποθετεί σε πλεονεκτική θέση για την εξασφάλιση των αλυσίδων εφοδιασμού, τη μείωση της ευαλωτότητας και την αύξηση του ειδικού τους βάρους στην παγκόσμια διαστημική οικονομία.
Οι πόροι αυτοί τροφοδοτούν επίσης ένα αναπτυσσόμενο βιομηχανικό οικοσύστημα, στο οποίο οι ιδιωτικοί φορείς διαδραματίζουν ολοένα και σημαντικότερο ρόλο. Στην Ινδία, για παράδειγμα, νεοφυείς επιχειρήσεις όπως η Skyroot Aerospace έχουν ήδη πραγματοποιήσει αυτόνομες εκτοξεύσεις [33], ενώ στη Βραζιλία, εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην αγροτική τηλεπισκόπηση εδραιώνουν τη θέση τους [34]. Στην Κίνα, ιδιωτικές εταιρείες συμμετέχουν ενεργά στη δημιουργία δορυφορικών αστερισμών για τηλεπικοινωνίες [35]. Επιπλέον, το νέο αναπτυξιακό σχέδιο για το ρωσικό διαστημικό πρόγραμμα [36] υπογραμμίζει τη σημασία της ολοένα στενότερης συνεργασίας μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, με την πρόβλεψη δημιουργίας ενός δορυφορικού αστερισμού έως το 2030, στον οποίο οι ιδιωτικοί φορείς θα έχουν ισχυρή συμμετοχή [37].
Η ενσωμάτωση αυτών των πρωτοβουλιών στο πλαίσιο των BRICS+ θα μπορούσε να οδηγήσει στη δημιουργία μιας ευρείας εσωτερικής αγοράς, ικανής να προσελκύσει επενδύσεις και να προωθήσει οικονομίες κλίμακας. Συμπληρωματικά προς αυτή τη βιομηχανική δυναμική, αναδύονται τεχνολογικά μέτωπα που υπόσχονται να αναδιαμορφώσουν την ανταγωνιστικότητα της ομάδας. Η Ρωσία έχει ξεκινήσει πειράματα στην πλασματική πρόωση για μακρινά διαστημικά ταξίδια [38], ενώ η Νότια Αφρική έχει συνεργαστεί με την Κίνα στην ανάπτυξη κβαντικών επικοινωνιών [39]. Η ενσωμάτωση αυτών των καινοτομιών σε ένα κοινό δίκτυο θα μπορούσε να ενισχύσει σημαντικά την τεχνολογική ισχύ της ομάδας.
Εάν οι τεχνολογικές εξελίξεις διευρύνουν τους ορίζοντες των BRICS+, το ίδιο ισχύει και για τις φιλοδοξίες πέρα από τη γήινη τροχιά. Το 2021, η Κίνα και η Ρωσία υπέγραψαν προκαταρκτικές συμφωνίες για την κατασκευή του Διεθνούς Σεληνιακού Σταθμού Έρευνας (ILRS) [40], ο οποίος έχει σχεδιαστεί ως μια συνεργατική πλατφόρμα, με πρόθεση να υποδεχθεί στο μέλλον και άλλα μέλη της ομάδας καθώς και εταίρους από τον Παγκόσμιο Νότο [41]. Στο πλαίσιο αυτό, το Πεκίνο έχει σκιαγραφήσει μια μακροπρόθεσμη στρατηγική ενταγμένη σε έναν ευρύτερο εθνικό διαστημικό οδικό χάρτη με ορίζοντα το 2050, προβλέποντας τη δημιουργία μόνιμης παρουσίας στη σεληνιακή επιφάνεια έως το 2045 [42].
Συναφή έργα περιλαμβάνουν και μια κοινή ρωσοκινεζική πρόταση για την κατασκευή ενεργειακού σταθμού στη Σελήνη, σχεδιασμένου ως υποδομή που θα διασφαλίζει την ενεργειακή αυτονομία και τη λειτουργική συνέχεια μελλοντικών βάσεων [43]. Άλλα μέλη του μπλοκ τοποθετούνται επίσης ενεργά στη σεληνιακή εξερεύνηση. Μετά την επιτυχία των αποστολών Chandrayaan, η Ινδία στοχεύει σε εξέχοντα ρόλο σε κοινά προγράμματα στη σεληνιακή επιφάνεια, αξιοποιώντας την εμπειρία της σε αποστολές χαμηλού κόστους και ενισχύοντας τη φήμη της ως τεχνολογικά αξιόπιστου εταίρου [44]. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, ήδη σημαντικός παίκτης με την αποστολή Hope στον Άρη, σκοπεύουν να αξιοποιήσουν την εμπειρία που απέκτησαν ώστε να ενισχύσουν την αξιοπιστία τους ως εταίρος σε σεληνιακές πρωτοβουλίες, προσφέροντας συνεισφορές κυρίως στην ανάπτυξη ρομποτικών μονάδων και επιστημονικών οργάνων [45].
Οι πρωτοβουλίες αυτές εξελίσσονται σε ένα γεωπολιτικό περιβάλλον στο οποίο η δυτική εναλλακτική λύση έναντι του προγράμματος ILRS, δηλαδή οι Συμφωνίες Artemis και το Lunar Gateway που προωθούνται από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον ESA, δεν φαίνεται να αποτελούν απολύτως σταθερή προτεραιότητα. Οι αβεβαιότητες που προκύπτουν από μεταβολές πολιτικής στην Ουάσινγκτον, ιδίως μετά την εκλογή του Donald Trump και την άνοδο προσωπικοτήτων όπως ο Elon Musk στο πολιτικό προσκήνιο, έχουν συμβάλει στη δημιουργία αμφιβολιών σχετικά με τη βραχυπρόθεσμη συνέχεια του προγράμματος [46].
Τα εν λόγω έργα δεν εξυπηρετούν αποκλειστικά επιστημονικούς ή βιομηχανικούς σκοπούς· συνιστούν επίσης ισχυρά εργαλεία επιρροής. Προσφέροντας πρόσβαση σε δορυφορικά δεδομένα, πειράματα στον σταθμό Tiangong ή μελλοντικές σεληνιακές αποστολές σε μη δυτικές χώρες, οι BRICS+ θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν τη «διαστημική διπλωματία» [47] ως εμβληματικό εργαλείο ήπιας ισχύος, ενισχύοντας την ταυτότητά τους ως συμμαχία του Παγκόσμιου Νότου και διευρύνοντας την πολιτική τους εμβέλεια [48].
Αυτή η προβολή στις διεθνείς σχέσεις εγείρει αναπόφευκτα το ζήτημα της διαστημικής διακυβέρνησης. Μέχρι σήμερα, η διακυβέρνηση του διαστήματος έχει διαμορφωθεί από κανόνες που προέρχονται σχεδόν αποκλειστικά από το δυτικό πλαίσιο, όπως η Συνθήκη του Διαστήματος του 1967 ή οι πιο πρόσφατες Συμφωνίες Artemis. Το μπλοκ BRICS+ θα μπορούσε, αντιθέτως, να επιδιώξει την προώθηση ενός εναλλακτικού μοντέλου, βασισμένου στις αρχές της μη ιδιοποίησης, της ειρηνικής χρήσης και της ισότιμης πρόσβασης στους πόρους [49]. Μια πολυμερής συνθήκη υπό την αιγίδα του μπλοκ θα μπορούσε να προσελκύσει ευρεία υποστήριξη από τον Παγκόσμιο Νότο, αναδιαμορφώνοντας έτσι τη νομική αρχιτεκτονική του εξώτερου διαστήματος.
Σε πολιτικό επίπεδο, αυτή η φιλοδοξία συνάδει με το όραμα που διατυπώθηκε στη Διακήρυξη του Ρίο του 2025, η οποία θεσμοποίησε τη δέσμευση για διακυβέρνηση βασισμένη στην ισότητα, τη βιωσιμότητα και τη συμπερίληψη. Σε αντίθεση με το ΝΑΤΟ — και, κατ’ επέκταση, τη G7 — το οποίο το 2019 όρισε το διάστημα ως πεδίο πολέμου [50], οι χώρες του BRICS+ έχουν προωθήσει μια εναλλακτική αντίληψη: το διάστημα ως πεδίο συνεργασίας και κοινής προόδου. Η πορεία τους δεν αποσκοπεί στη μεταφορά των επίγειων ανταγωνισμών σε τροχιά, αλλά στην προώθηση μιας ισορροπίας ευθυγραμμισμένης με την πολυπολική διαμόρφωση που αναδύεται στη γεωπολιτική και την παγκόσμια οικονομία.
Συνολικά, αυτές οι δυναμικές καταδεικνύουν την ανάδυση μιας νέας διαστημικής τάξης. Αντί να αποτελεί έναν απομονωμένο χώρο ανταγωνισμού, το διάστημα θα μπορούσε να μετατραπεί σε σημείο σύγκλισης, αντανακλώντας μια ευρύτερη ανακατανομή της παγκόσμιας ισχύος. Σε αυτό το πλαίσιο, η «αστροπολιτική» αναδεικνύεται ως το στρατηγικό πεδίο στο οποίο τα κράτη ορίζουν τις θέσεις τους, ενώ η έννοια της «εξωγήινης πολυπολικότητας» υποδηλώνει την πιθανή εξέλιξη του διεθνούς συστήματος — επεκτεινόμενου πέρα από τη Γη, αλλά εξακολουθώντας να διαμορφώνεται από τις πολιτικές αλληλεπιδράσεις και συμμαχίες που σφυρηλατούνται επάνω της.
Συμπεράσματα
Η διαστημική συνεργασία των BRICS+ αποτελεί πλέον ένα προνομιακό παρατηρητήριο για την ανάλυση της εξέλιξης του παγκόσμιου πολυπολισμού. Σε έναν τομέα που για μεγάλο χρονικό διάστημα κυριαρχήθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους, το μπλοκ — μέσα σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα — κατάφερε να χαράξει μια πορεία που συνδυάζει την καθιερωμένη τεχνογνωσία της Κίνας, της Ρωσίας και της Ινδίας με το νέο δυναμικό που αναδύεται από τον Παγκόσμιο Νότο.
Η σημασία αυτής της πορείας δεν έγκειται μόνο στις υποδομές που έχουν δημιουργηθεί ή στα προγράμματα που έχουν ανακοινωθεί, αλλά κυρίως στην ικανότητα πρότασης ενός πιο συμπεριληπτικού και ισορροπημένου μοντέλου διακυβέρνησης, σε αντίθεση με την παραδοσιακή δυτική και στρατιωτικοποιημένη λογική. Η Διακήρυξη του Ρίο του 2025 εκφράζει με σαφήνεια την πρόθεση προβολής του οικονομικού και δημογραφικού βάρους της ομάδας πέρα από τα όρια της Γης, θέτοντας τα θεμέλια για ένα αυτόνομο και ανταγωνιστικό διαστημικό οικοσύστημα.
Εάν αυτή η διαδικασία εδραιωθεί, θα μπορούσε να συμβάλει στη διαμόρφωση μιας νέας διαστημικής τάξης, όχι προσανατολισμένης στον αποκλεισμό άλλων μορφών συνεργασίας, αλλά βασισμένης στις αρχές της συνεργασίας και της κοινής ευημερίας. Υπό αυτό το πρίσμα, το διάστημα δεν εμφανίζεται πλέον ως θέατρο αντιπαράθεσης, αλλά ως προέκταση μιας πολυπολικής τάξης που υπερβαίνει την ατμόσφαιρα, συμβάλλοντας στον επαναπροσδιορισμό των κανόνων του μέλλοντος.
Έγινε. Παρακάτω παρατίθεται πλήρης μετάφραση των τίτλων όλων των References στα ελληνικά, με διατήρηση της αρίθμησης και της ένδειξης (Link) όπως στο πρωτότυπο.
Του Andrea Alberti
Ερευνητικός συνεργάτης αποσπασμένος από τον Ιταλικό Διαστημικό Οργανισμό, Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Διαστημικής Πολιτικής (European Space Policy Institute), Συμμετέχων στο πρόγραμμα BRICS International School: New Generation 2025.
Αναφορές
[1] World Economic Forum (2024), «Διάστημα: Η ευκαιρία των 1,8 τρισ. δολαρίων για την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη – Έκθεση ανάλυσης»
[2] CNSA (2024), «Σχετικά με το σεληνιακό πρόγραμμα της Κίνας: Χρονοδιάγραμμα της αποστολής Chang’e-6»
[3] Space.com (2023), «Η Ινδία στη Σελήνη! Το Chandrayaan-3 γίνεται η πρώτη αποστολή που προσγειώνεται κοντά στον νότιο σεληνιακό πόλο»
[4] European Space Policy Institute (2021), «Αναδυόμενα διαστημικά έθνη: Ανασκόπηση επιλεγμένων χωρών και επιπτώσεις για την Ευρώπη»
[5] Klinger J.M., «Μια σύντομη ιστορία της συνεργασίας στο Διάστημα μεταξύ Λατινικής Αμερικής και Κίνας», Journal of Latin American Geography, Τόμ. 17, Αρ. 2, Ιούλιος 2018, σελ. 46–83.
[6] Η συνεργασία συνεχίζεται έως σήμερα, όπως αποδεικνύεται από την ανακοίνωση του Ιουλίου 2025 για την κοινή ανάπτυξη του δορυφόρου CBERS-5.
Κυβέρνηση της Βραζιλίας (2025), «Βραζιλία και Κίνα ανακοινώνουν την από κοινού ανάπτυξη του δορυφόρου CBERS-5»
[7] Υπουργείο Εξωτερικών της Κυβέρνησης της Ινδίας (2006), «Κατάλογος συμφωνιών που υπογράφηκαν κατά την επίσκεψη του Ρώσου Πρωθυπουργού Μιχαήλ Φράντκοφ»
[8] UNOOSA (2015), «Κοινή δήλωση των αντιπροσωπειών των κρατών BRICS κατά την 58η σύνοδο της Επιτροπής του ΟΗΕ για τις Ειρηνικές Χρήσεις του Εξώτερου Διαστήματος, σχετικά με την εκπόνηση κατευθυντήριων γραμμών για τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των διαστημικών δραστηριοτήτων»
[9] Υπουργείο Εξωτερικών της Κυβέρνησης της Ινδίας (2015), «Διακήρυξη της VII Συνόδου Κορυφής των BRICS – Ουφά, Ρωσική Ομοσπονδία, 9 Ιουλίου 2015»
[10] Πιο συγκεκριμένα, ο αστερισμός περιλαμβάνει δορυφόρους όπως:
CBERS-4 (Βραζιλία–Κίνα), Kanopus-V (Ρωσία), Resourcesat-2 και Resourcesat-2A (Ινδία), Gaofen-6 και Ziyuan III-02 (Κίνα).
Οι αντίστοιχοι επίγειοι σταθμοί βρίσκονται στο Cuiabá (Βραζιλία), στην Περιφέρεια Μόσχας (Ρωσία), στο Shadnagar–Hyderabad (Ινδία), στη Sanya (Κίνα) και στο Hartebeesthoek (Νότια Αφρική).
SANSA (2021), «Οι επικεφαλής των διαστημικών οργανισμών των BRICS υπέγραψαν συμφωνία συνεργασίας για την ανταλλαγή δεδομένων τηλεπισκόπησης»
[11] CNSA (2022), «Οι χώρες BRICS εγκαινιάζουν Κοινή Επιτροπή Διαστημικής Συνεργασίας»
[12] RIA Novosti (2025), «Οι ηγέτες των χωρών BRICS συμφώνησαν στη δημιουργία Διαστημικού Συμβουλίου»
[13] BRICS Brazil 2025 (2025), «Διακήρυξη του Ρίο ντε Τζανέιρο: Ενίσχυση της συνεργασίας του Παγκόσμιου Νότου για μια πιο συμπεριληπτική και βιώσιμη παγκόσμια διακυβέρνηση»
[14] BRICS Brazil 2025 (2025), «Παράρτημα για Βιώσιμους Διαστημικούς Πόρους Συνδεσιμότητας»
BRICS Brazil 2025 (2025), «Ειρηνική εξερεύνηση και χρήση του εξώτερου διαστήματος — Σημείωμα θεμάτων»
[15] Statista (2025), «Μερίδιο των χωρών BRICS Plus και G7 στο παγκόσμιο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) σε όρους ισοδυναμίας αγοραστικής δύναμης (PPP), 2000–2024»
[16] World Population Review (2025), «Συνολικός πληθυσμός ανά χώρα το 2025»
[17] UNOOSA (2019), «Συνεργασία Ηνωμένων Εθνών–Κίνας για τη χρήση του Κινεζικού Διαστημικού Σταθμού (CSS): Επιλεγμένα πειραματικά έργα για την 1η περίοδο εκτέλεσης»
[18] Kommersant (2025), «Ο Πούτιν ενέκρινε το εθνικό πρόγραμμα “Διάστημα” με προϋπολογισμό 4,4 τρισ. ρούβλια έως το 2036»
[19] TASS (2024), «Ο Μπορίσοφ ενέκρινε το γενικό χρονοδιάγραμμα δημιουργίας του Ρωσικού Τροχιακού Σταθμού»
[20] TASS (2024), «Η Roscosmos ενέκρινε το προσχέδιο του μελλοντικού Ρωσικού Τροχιακού Σταθμού»
[21] TASS (2023), «Η Ρωσία προτείνει στις χώρες BRICS τη δημιουργία κοινού επιστημονικού μοντέλου στον Ρωσικό Τροχιακό Σταθμό»
[22] NASA (2024), «Σχέδιο μετάβασης του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού»
[23] GMV (2025), «Ο δορυφόρος παρατήρησης της Γης MBZ-SAT των ΗΑΕ εκτοξεύθηκε με επιτυχία»
[24] Mehr News Agency (2024), «Το Ιράν επιτυγχάνει τεχνολογία δορυφορικής απεικόνισης “υπερυψηλής ανάλυσης”»
[25] Space in Africa (2023), «Η Αίγυπτος εκτοξεύει τον δορυφόρο παρατήρησης της Γης Horus-1»
[26] Kearney (2025), «Άλμα σε τροχιά: πώς οι LEO μπορούν να επιταχύνουν την ανάπτυξη διαστημικών δυνατοτήτων αναδυόμενων χωρών» (Link)
[27] Παρότι βρίσκεται στο Καζακστάν — χώρα εταίρο του οργανισμού — η Ρωσική Ομοσπονδία διατηρεί το δικαίωμα χρήσης του κοσμοδρομίου έως το 2050.
[28] NASA Science, «Κεφάλαιο 14: Εκτόξευση»
[29] Gazeta.ru (2024), «Η Ρωσία θα βοηθήσει την Ινδονησία στην κατασκευή του πρώτου της κοσμοδρομίου»
[30] Space in Africa (2024), «Η Ρωσία προσφέρεται να κατασκευάσει διαστημικά λιμάνια στην Αφρική»
[31] SFA (Oxford), «Κρίσιμα ορυκτά και διαστημικές τεχνολογίες»
[32] Συγκεκριμένα, οι χώρες BRICS+ κατέχουν το 72% των παγκόσμιων αποθεμάτων σπανίων γαιών στο έδαφός τους.
CSIS (2023), «Έξι νέα μέλη των BRICS: Επιπτώσεις στο εμπόριο ενέργειας»
[33] The Hindu (2022), «Το Vikram-S, ο πρώτος ιδιωτικός πύραυλος της Ινδίας, απογειώνεται από διαστημικό λιμάνι της ISRO»
[34] Reuters (2024), «Η δορυφορική εταιρεία Visiona βλέπει προοπτικές ανάπτυξης καθώς η Βραζιλία διπλασιάζει τις επενδύσεις της στην αεροδιαστημική»
[35] Global Times (2025), «Κινεζική εταιρεία παρουσιάζει τεχνολογία επικοινωνίας από κινητό σε δορυφόρο»
[36] Βλ. υποσημείωση 18
[37] Roscosmos (2025), «Γιούρι Μπορίσοφ: Στη Ρωσία ξεκινά εθνικό έργο για την ανάπτυξη πολυδορυφορικής συστοιχίας»
[38] Nauka Rosatom (2025), «Οι επιστήμονες της “Rosatom” ολοκλήρωσαν την ανάπτυξη πρωτοτύπου πλασματικού πυραυλικού κινητήρα για μακρινές διαστημικές πτήσεις»
[39] South China Morning Post (2025), «Η Κίνα δημιουργεί σύνδεση κβαντικής δορυφορικής επικοινωνίας ανθεκτική σε κυβερνοεπιθέσεις με τη Νότια Αφρική»
[40] MID (2022), «Συμφωνία μεταξύ της Κυβέρνησης της Ρωσικής Ομοσπονδίας και της Κυβέρνησης της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας για τη συνεργασία στον τομέα της δημιουργίας Διεθνούς Επιστημονικού Σεληνιακού Σταθμού»
[41] Σήμερα, έντεκα χώρες — πέραν της Ρωσίας και της Κίνας — έχουν ενταχθεί στο έργο· ωστόσο, πρόσφατες δηλώσεις του Σι Τζινπίνγκ στη σύνοδο του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO) στην Τιαντζίν υποδηλώνουν ότι σύντομα θα προστεθούν και νέα μέλη.
Υπουργείο Εξωτερικών της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, «Συνένωση των δυνάμεων του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης για τη βελτίωση της παγκόσμιας διακυβέρνησης»
[42] National Space Science Center (2024), «Εθνικό μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο σχέδιο για τη διαστημική επιστήμη στην Κίνα (2024–2050)»
[43] RIA Novosti (2025), «Η Ρωσία και η Κίνα υπέγραψαν μνημόνιο για τη δημιουργία ηλεκτροπαραγωγικού σταθμού στη Σελήνη»
[44] Reuters (2023), «Το Chandrayaan-3 εδραιώνει την πρωτοπορία της Ινδίας στις χαμηλού κόστους διαστημικές αποστολές»
[45] Mohamed Bin Rashid Space Centre, «Emirates Airlock»
[46] Financial Times (2025), «Τα ευρωπαϊκά σχέδια για τη Σελήνη σε κίνδυνο καθώς η ομάδα Τραμπ επανεξετάζει το πρόγραμμα Artemis της NASA»
Nature (2025), «Γερουσιαστές των ΗΠΑ έτοιμοι να απορρίψουν τις προτεινόμενες από τον Τραμπ μαζικές περικοπές στη χρηματοδότηση της επιστήμης»
[47] The Diplomat (2025), «Φτάνοντας στα άστρα: Η αναπτυσσόμενη διαστημική διπλωματία της Κίνας»
[48] UNIDIR (2025), «Η σημασία της διαστημικής ασφάλειας για τον Παγκόσμιο Νότο»
[49] Βλ. υποσημειώσεις 13 και 14
[50] NATO (2019), «Διακήρυξη του Λονδίνου»,
